Włochy powinny być miastem

Maj 6, 2019Czerwiec 26, 2019 Redakcja 0 Comments MAMOW, Miasto Ogród Włochy, prawa miejskie Włoch

W osiemdziesiątą rocznicę uzyskania przez Włochy praw miejskich, przybliżamy historię tego wydarzenia.

(Linki pod zdjęciami prowadzą do archiwum MAMOW, gdzie mogą Państwo zobaczyć skany i zdjęcia w lepszej jakości. )

„Włochy, domagając się przyznania samorządu miejskiego, mają do tego najzupełniejsze prawo, gdyż imponujący rozrost osiedla, jaki datuje się już od dłuższego czasu, wysuwa tę miejscowość na czoło osiedli podmiejskich” – pisał w 29. numerze Wiadomości Włochowskich z 1929 roku redaktor IKS.

https://mamow.pl:51443/items/show/448#?c=0&m=0&s=0&cv=1&xywh=-422%2C-45%2C4394%2C2094
I dalej w tym samym artykule: „Rozrost ten, który przejawia się we wszystkich dziedzinach, jak: budowlanej, przemysłowo-handlowej, wzrostu ludności, społecznej i t.p., potęguje się ostatnio w sposób imponujący, który wróży dalszy rozkwit osiedla. […] Niewątpimy, iż otrzymamy od razu samorząd miejski, a nie urząd gminy, gdyż Włochy są już zbyt duże, aby mieć „wójta”, a zasługują całkowicie na to, aby na ich czele stanął […] „burmistrz”, który wraz z Radą miejską prowadzić będzie umiejętnie dalszy rozwój Włoch.”

Włochy zyskały prawa miejskie dopiero 10 lat po ukazaniu się artykułu, 1 kwietnia 1939 roku, ale Rada miejska zdążyła się zebrać tylko jeden raz.

Jakie były konkretne przyczyny podjęcia przez mieszkańców Włoch starań o usamodzielnienie się od Gminy Skorosze? Dlaczego – pomimo ambicji – Włochy przez 9 lat utknęły na poziomie gminy miejskiej z uprawnieniami miejskimi? Jak i dlaczego ostatecznie doszło do umiastowienia Włoch? Z jakimi problemami borykali się mieszkańcy i kolejne Rady gminy i miasta? Zapraszamy Państwa do sięgnięcia do źródeł, które mówią głosami ówczesnych mieszkańców Włoch, pokazują ich nadzieje, osiągnięcia, problemy, a także frustracje.

W Multimedialnym Archiwum Miasta Ogrodu Włochy (MAMOW) umieściliśmy skany wybranych dokumentów, których oryginały przechowywane są w Oddziale Archiwum Państwowego w Warszawie z siedzibą w Milanówku. Zespół dokumentów pod nazwą Akta Miasta Włochy (nr 72-21-0 sygnatury od 1 do 137) obejmuje 137 teczek, w których znajdują się m.in. protokoły posiedzeń władz osiedla, gminy i miasta Włochy z lat 1928 – 1951, dokumenty budżetowe, korespondencja urzędowa i korespondencja z mieszkańcami, zarządzenia, ogłoszenia, obwieszczenia, dokumenty kontrolne, plany budynków i przekroje ulic. Dokumenty te, czytane jako uzupełnienie artykułów drukowanych w wydawanych przez Towarzystwo Przyjaciół Włoch Wiadomościach Włochowskich, Nowinach Włochowskich oraz wydawanym przez Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości we Włochach Przeglądzie Podmiejskim, dają ciekawy obraz funkcjonowania Włoch na poziomie administracji, życia społecznego i kulturalnego.

Dlaczego zatem Włochy tak bardzo dążyły do uniezależnienia?

Chodziło oczywiście o finansowanie inwestycji i rozwój osiedla. W 10. numerze Wiadomości Włochowskich z 1929 roku

https://mamow.pl:51443/items/show/464#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=74%2C1842%2C1400%2C1337

Redaktor N. pytał wójta gminy Skorosze, Władysława Hassa: „Czy wolno nam zapytać, jak przedstawiają się inwestycje gminy Skorosze dla Włoch? – Przyznać muszę – objaśnia nas pan wójt, – iż sumy te rzeczywiście przedstawiały i przedstawiają się skromnie […]. W numerze 18. z tego samego roku

https://mamow.pl:51443/items/show/456#?c=0&m=0&s=0&cv=1&xywh=4114%2C412%2C997%2C953

redaktor ZET wyjaśnia: „Obywatele pragną samodzielności, rozumieją bowiem, że tylko rada z ich łona wybrana może tak administrować podatkami zbieranemi od obywateli, aby przeprowadzić jak najwięcej inwestycyj, których Włochy potrzebują, aż nadto wiele.” W tym samym numerze, redaktor ZET pyta dr. Wacława Szaniawskiego o konieczne dla usamodzielnienia gmin procedury i cytuje odpowiedź: „ażeby nadać osiedlu prawa odrębnej gminy należy dać szereg materiałów, których zebranie, jak się okazało nie jest bynajmniej rzeczą łatwą. W pierwszym rzędzie należy złożyć w Urzędzie Wojewódzkim dokładny plan granic przyszłej gminy. Pozornie nic łatwiejszego. A jednak w praktyce projekt pozornie tak łatwy okazał się prawie niewykonalny z powodu opozycji niektórych obywateli odmawiających nie tylko planów swych działek, lecz uchylających się od odpowiedzi na zapytanie „jaki jest numer pańskiej hipoteki?” Dodatkowym problemem okazało się przekonanie mieszkańców wsi Solipse, której tereny wbijały się głębokim klinem w teren nowej gminy

https://mamow.pl:51443/items/show/424?fbclid=IwAR3v_DT-te-bPv78SRsMtm2UMi-AhkCPnb0jOQcjzTePxOkyxBJehHb_774#?c=0&m=0&s=0&cv=2&xywh=-1044%2C665%2C5489%2C3276

o konieczności przyłączenia się do Włoch.

Ostatecznie „[…] o godzinie 8 rano 3/X r.b. [1930]

[komisja w składzie: delegat Starostwa powiatowego Antoni Kwaśniak, referent dla spraw regulacji granic, Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Włochy Wacław Dąbrowski, Viceprezes tego Stowarzyszenia Jan Stegman, sołtys osiedla Włochy Eugenjusz Bogdański, sołtys wsi i kolonji Wiktoryn Michał Pawłowski, sołtys wsi Solipse jan Bandurski, sołtys wsi Skorosze Feliks Bojarski] rozpoczęła obchód”, którego celem było ustalenie granic „przyszłej samodzielnej gminy wiejskiej z uprawnieniami finansowemi miejskiemi Włochy” i tym samym domknięto proces przygotowywania dokumentacji niezbędnej dla wydzielenia samodzielnej gminy Włochy.

https://mamow.pl:51443/items/show/513#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=113%2C149%2C1779%2C1211)

Śledząc artykuły w Wiadomościach Włochowskich zorientować się można, że przedstawicielom Zarządu Włoch bardzo zależało na umiastowieniu bez fazy pośredniej polegającej na ustanowieniu gminy wiejskiej z uprawnieniami miejskimi. Spotykano się w tym celu z przedstawicielami starostwa, którzy nie stawiali przeszkód ostrzegając jedynie, że stosowne dokumenty muszą zostać przygotowane i dostarczone zanim podjęta zostanie decyzja urzędowa o ustanowieniu gminy lub włączeniu Włoch do „Wielkiej Warszawy”

https://mamow.pl:51443/items/show/462#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=-28%2C1507%2C2296%2C1370

(ta sprawa utknęła na poziomie ministerialnym i nie wrócono do niej do lat 50tych).

Dlaczego zatem zrezygnowano z wnioskowania o nadanie praw miejskich?

Z powodu podatków. Włochy nie miały gruntów i nieruchomości, które generowałyby dochody dla miasta i utrzymywały się jedynie z podatków płaconych przez mieszkańców, a podatki płacone przez miasto na rzecz Państwa były znacząco większe niż podatki płacone przez gminy wiejskie. Sprawa umiastowienia została odłożona, ale nie zapomniana.

5 czerwca 1930 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Gminnej Gminy Włochy „w tymczasowym lokalu Urzędu gminnego. Przewodniczący Wójt Hass Władysław. Obecni członkowie Rady: Artym Mikołaj, Adamczyk Jan, Bratkowski Bronisław, Dąbrowski Wacław, Hess Aleksander, Hoffman Tadeusz, Sikora Józef, Średnicki Bronisław, Uszyński Wacław, Zakrzewski Franciszek, Zieliński Stanisław i Żurawski Tadeusz. Protokołuje sekretarz gminy Gwiazdecki Maksymilian […] Porządek obrad: 1. Sprawa lokalu dla Urzędu Gminnego, 2. Ułożenie projektu preliminarza budżetowego na rok gospodarczy 1930/1931, 3. Wolne wnioski. Porządek obrad jednomyślnie przyjęto.”

https://mamow.pl:51443/items/show/482#?c=0&m=0&s=0&cv=4&xywh=-305%2C337%2C2333%2C1392

W MAMOW znajdą Państwo protokoły posiedzeń Rady gminnej z kolejnych lat, zawierające statuty miejskie, regulacje podatkowe, opis problemów związanych z utwardzaniem i utrzymaniem dróg, oświetleniem ulic, sadzeniem zieleni, budową szkół, działalnością związków, stowarzyszeń, współpracą z kościołem. Przeglądając skany prasy włochowskiej, będą mogli Państwo zapoznać się z dziennikarskimi omówieniami tych samych tematów ubranych w kontekst codzienności.

Po połączeniu Nowin Włochowskich z Przegladem Podmiejskim, który w 1935 r. zmienił podtytuł na: Pismo dla wszystkich, poświęcone sprawom gospodarczym i ekonomicznym osiedla Włoch i okolicy, wychodzi co miesiąc, Przegląd został jedynym pismem ukazującym się na terenie Włoch i to na jego łamach prowadzona była lokalna kampania o umiastowienie. Warto zwrócić uwagę na anonimowy artykuł, który ukazał się w 1935 roku zatytułowany Gmina czy miasto? Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości ogłasza w nim, nie wprost, rozpoczęcie kolejnych starań o umiastowienie Włoch: przedstawiciele Stowarzyszenia zwrócili się o wyjaśnienia dotyczące funkcjonowania ustroju miejskiego do Związku miast. Na podstawie uzyskanych wyjaśnień, wysnuto założenie, że „osiedle nasze, gdy zostanie miastem, łatwiej podoła wielkim potrzebom naszym jak: ulice, kanalizacja, szkoły i t. d., gdyż jakoby wówczas (po umiastowieniu) łatwiej uzyskalibyśmy kredyty. Takie miałyby być plusy tego projektu. Minusów żadnych nie przewiduje się.”

https://mamow.pl:51443/items/show/301#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=492%2C1933%2C1987%2C1353

Artykuł kończy się stoickim stwierdzeniem, które zamyka wyliczenie cech udowadniających „miejskość” Włoch: „Nie posiadamy jedynie tytułu (miasta). Lecz na tem chyba tak gwałtownie nam nie zależy i w rezultacie całego zagadnienia powiedzieć sobie możemy, że z przemianowaniem na miasto niema na razie nic pilnego, ale równocześnie niema żadnego strachu. Bieg życia sam nada formę.”

Zupełnie inną temperaturę ma artykuł opublikowany w numerze 5 z 1938 roku,

https://mamow.pl:51443/items/show/273#?c=0&m=0&s=0&cv=1&xywh=12%2C703%2C2966%2C2019

w którym Redaktor es. wzywa do usuwania błędów przeszłości, do których zalicza „Fatalny plan zabudowy: […] Przedsiębiorczy właściciel tych terenów (Włoch) zaprojektował plan parcelacji ich pod osiedle. […] Katastrofalny brak mieszkań w Warszawie nastawiał władze państwowe i samorządowe oraz społeczeństwo całkowicie tolerancyjnie do najbardziej dziwacznych nawet pomysłów budowlanych. […] Jakież popełniono przy zabudowie Włoch kardynalne błędy? Nie zarezerwowano terenów do użytku publicznego, jak park, skwery, zieleńce, boisko sportowe, place pod budowę szkół, hal targowych, zarządu miejskiego, poczty szpitala itp., nie ustalono sposobu zabudowy, wytyczono ulice bez sensu, wąskie i krzywe, słowem hołdowano zasadzie bezplanowości”. Kolejny problem wskazany przez Redaktora es.: „Włochy to hotel […]troska o przyszłość osiedla […], o zapewnienie mu odpowiednich kulturalnych i sanitarnych urządzeń spaść musi na nieliczną grupę tych obywateli, którzy nie chcą uważać się za przelotnych mieszkańców Włoch […]”. W związku z powyższym, pisze dalej es., „za najpilniejszą sprawę uważamy przejście samorządu Włoch na ustrój miejski, gdyż to usamodzielni je i w wysokim stopniu ułatwi rozwiązanie całego szeregu dzisiejszych trudności.” Jako przykład pozytywny wspólnego działania es. podaje wybudowanie w ciągu roku gmachu szkoły nr 2, dodatkowo – twierdzi es.: „gmina nasza nie posiada żadnego zadłużenia to stanowi jej wielki plus, bowiem można wszystkie dochody lokować w celowych i najpilniejszych inwestycjach”.

Zapewne także w efekcie cytowanej kampanii prasowej, przewodniczący Gromad Włochy Stare – Roman Bandurski i Włochy Nowe – Józef Jędrzejak podpisali podobnie brzmiące protokoły z posiedzeń rad gromadzkich, w których wnioskuje się o umiastowienie Włoch „z przyczyn następujących: osiedle posiada około 25 000 mieszkańców, wobec czego potrzebuje jaknajszybszego urządzenia ulic, budowę kanalizacji i wodociągów, budowę szkół odpowiadających ilością i jakością do przyrosyty mieszkańców, urządzenia ogródków dziecięcych i publicznych, budowę hali targowych itp. Dla najszybszego osiągnięcia zamierz. Celów osiedle musi posiadać możność swobodnego ustanawiania budżetu odpowiadającego faktycznym potrzebom osiedla oraz łatwiejszego zaciągania pożyczek długoterminowych pod zastaw podatków […]”

https://mamow.pl:51443/items/show/485?search=syg.6&fbclid=IwAR120TaX6_ufQ-fHi9F1SLx0ql9_lLiMzUJy1NS-6fQ7otaqDvHE0ytsoFs#?c=0&m=0&s=0&cv=19&xywh=59%2C-71%2C1775%2C1695

Pierwsze posiedzenie Rady Miejskiej we Włochach odbyło się 24 maja 1939 roku,

przewodniczył burmistrz Jan Szumowski. Porządek posiedzenia obejmował m.in. uchwalenie budżetu na rok gospodarczy 1939/1940, powzięcie uchwał w sprawie wypłacania 7,5% dodatku komunalnego do uposażeń, nie pobieranie podatku specjalnego od pracowników, pobieranie dodatku do podatku od nieruchomości, pożyczka na plany i pomiary, statut opat budowlanych, powołanie opiekunów społecznych”.