Historia Willi „Jasny Dom” – świadectwo trudnej przeszłości
Willa „Jasny Dom” to miejsce o bogatej, ale również mrocznej historii, położone w naszej dzielnicy Włochy. Budynek, choć wzniesiony jako luksusowa rezydencja, stał się świadkiem dramatycznych wydarzeń XX wieku, od czasów okupacji niemieckiej aż po represje stalinowskie. Dziś, dzięki pracy historyków i pasjonatów, udało się przywrócić pamięć o tym niezwykłym miejscu.
Historia budowy i fundatorzy
Willa Jasny Dom, położona przy ul. Świerszcza 2 w Warszawie Włochach, powstała na początku lat 30-stych XX wieku na zamówienie ówczesnego Burmistrza Włoch, Franciszka Kosteckiego. W maju 1936 roku Willa została zakupiona przez notariusza z Pabianic, Józefa Kasperkiewicza, przodka obecnych właścicieli. W maju 1940 roku Kasperkiewicz zamieszkał wraz z żoną Wandą z Witoszyńskich oraz dziećmi, Ireną i Mieczysławem, w mieszkaniu na II piętrze kamienicy. Budynek został zaprojektowany w stylu modernistycznym, co podkreśla jego elegancję i prestiż. Jego położenie w Włochach, które wówczas dynamicznie się rozwijały, miało zapewnić mieszkańcom spokój i komfort życia z dala od miejskiego zgiełku.
Okres powojenny – stalinowskie represje
Willa „Jasny Dom” uniknęła zniszczeń podczas II wojny światowej, jednak już w styczniu 1945 roku stała się miejscem tragicznych wydarzeń. Rodzina Kasperkiewiczów mieszkała w kamienicy do 29 stycznia 1945 roku, kiedy to z rozkazu Wojennego Komendanta Miasta Włochy zmuszona została do opuszczenia swojej własności. Willa została zajęta przez sowieckie organy bezpieczeństwa, które utworzyły w niej areszt oraz siedzibę swoich struktur kontrwywiadowczych.
Budynek pełnił funkcję ośrodka represji, gdzie działały zarówno sowiecki kontrwywiad wojskowy Smiersz, jak i współpracujące z nim polskie organy kontrwywiadu wojskowego. W piwnicach budynku ulokowano cele dla więźniów politycznych, którzy byli przesłuchiwani i poddawani brutalnym torturom. Wielu z nich trafiało później do obozu NKWD w Rembertowie. Z piwnic budynku przetrwały inskrypcje wykonane przez przetrzymywanych tam więźniów. Jednym z więźniów był Bolesław Piasecki, późniejszy polityk i lider ruchu PAX, którego historia również naznaczona była trudami okresu stalinowskiego.
Dalsze losy budynku
Po zakończeniu represji stalinowskich willa została przekształcona w siedzibę Rejonowej Komendy Uzupełnień. Mimo zmieniających się funkcji, miejsce to nadal było świadkiem historii, której echa przetrwały w murach budynku. Dopiero w 1992 roku willa wróciła w ręce spadkobierców rodziny Kasperkiewiczów, co otworzyło nowy rozdział w jej dziejach.
Ocalenie pamięci i współczesne działania
W marcu 2006 roku na fasadzie budynku odsłonięto tablicę pamiątkową, upamiętniającą ofiary represji sowieckich, które były przetrzymywane w piwnicach „Jasnego Domu”. Dalszym krokiem w procesie upamiętnienia tego miejsca było wpisanie piwnic budynku do rejestru zabytków w 2009 roku. W ten sposób oficjalnie uznano ich wartość historyczną jako świadectwa trudnych czasów powojennej Polski.
W 2013 roku, z inicjatywy rodziny Piekarskich, powstała Fundacja „Willa Jasny Dom”, która objęła opieką historyczne piwnice budynku. Celem fundacji jest nie tylko zachowanie pamięci o ofiarach represji, ale również szerzenie wiedzy o wydarzeniach, które miały miejsce w tym budynku. Dzięki jej działalności „Jasny Dom” stał się miejscem edukacji historycznej i refleksji nad losem osób, które padły ofiarą totalitarnego systemu.
Obecnie „Jasny Dom” to miejsce, które łączy w sobie funkcję zabytku historycznego i przestrzeni upamiętniającej trudną przeszłość. Budynek jest dostępny dla zwiedzających, którzy chcą zobaczyć zachowane inskrypcje w piwnicach oraz poznać historię osób, które w nim cierpiały.
Opracował: Tomasz Beresteczko
